Прыёмы стымуляцыі моўнай актыўнасці дзяцей ад 2 да 3 гадоў
Авалоданне гаворкай - гэта складаны шматбаковы псіхічны працэс, станаўленне якога адбываецца з моманту нараджэння дзіцяці. У гэты перыяд асаблівае месца займаюць эмацыйныя зносіны дарослага з дзіцем, якія становіцца найважнейшай перадумовай станаўлення вербальных, гэта значыць маўленчых формаў камунікацыі. Асабліва інтэнсіўна станаўленне маўленчай актыўнасці адбываецца ў раннім узросце: ад 1 да 3 гадоў. Менавіта ў гэты перыяд дзіця трэба навучыць самастойна карыстацца словамі, стымулюючы яго моўную актыўнасць.
Бацькі трохгадовых дзяцей занепакоеныя тым, што іх дзеці ніяк не пяройдуць ад лепяту да слоў, іх гаворка значна адстае ад узроўня развіцця гаворкі аднагодкаў. Авалоданне гаворкай у іх затрымліваецца па часе. Пры гэтым фізічны слых і рухальныя функцыі захаваныя. “Ён усё разумее, але не гаворыць”, - так характарызуе мама сваё дзіця. Бацькі скардзяцца, што малы амаль не гуляе ў цацкі, рэдка праяўляе цікавасць да дзіцячых песень, амаль не разглядае кніжкі і не слухае, калі яму чытаюць ці расказваюць; неахвотна паўтарае словы і прапановы, якія чуе, а на просьбу паўтарыць слова - маўчыць. Калі своечасова не звярнуць увагі на гэтыя праблемы, яны могуць знізіць далейшае станаўленне гаворкі і асобы дзіцяці.
Спецыяльна арганізаваныя практыкаванні ў працэсе прадметна-практычнай, гульнявой дзейнасці дазваляюць папярэдзіць адставанне ў тэмпах развіцця гаворкі. Асабліва эфектыўная спецыяльна-арганізаваная дзейнасць дарослага з дзецьмі ў сензітыўны для гаворкі перыяд: ва ўзросце ад 1,5 да 3 гадоў, калі ідзе актыўнае станаўленне маўленчай функцыі.
Спецыяльныя прыёмы развіцця маўлення, стымуляцыі маўленчай актыўнасці, маўленчых зносін у дзяцей 2-3 гадоў:
- Дыялог-узор
Гаворка дарослага ў зносінах з дзіцем мае ярка выяўленую дыялагічную структуру, дзе цэнтральнае месца належыць пытанню дарослага да дзіцяці, на якое яно само і дае адказ.
- Што я ўзяла? - Кубак.
- Што гэта такое? - Кубак.
- Што паставіла? - Кубак. І г.д.
- Размова з самім сабой
Дарослы прагаворвае ўслых, што ён бачыць ці чуе. Пры гэтым дзіця знаходзіцца побач. “Дзе сукенка?”, “Вось сукенка”, “Сукенка на крэсле”, “Сукенка прыгожая”, “Таня апране сукенку” і г.д.
- Паралельная размова
Дарослы апісвае ўсе дзеянні дзіцяці: што яно кранае, бачыць, чуе.
- Правакацыя, або штучнае неразуменне дзіцяці
Не спяшацца адразу ж выканаць жаданне дзіцяці: дайце іншую цацку, а не тую, на якую ён маўкліва паказвае. Дарослы часова становіцца “глухім”: “Я не разумею, што ты хочаш: мішку, ляльку, юлу?”. “Неразуменне” дарослага будзе першым матывам, які стымулюе дзіця назваць патрэбны яму прадмет.
- Распаўсюджванне
Дарослы працягвае і дапаўняе ўсё сказанае дзіцем, але без прымусу яго да паўтарэння.
Дзіця: “Сок”.
Дарослы: “Так, сок”, “Яблычны сок вельмі смачны”, “Сок наліваюць у кубак”.
- Прыказы
Выкарыстанне ў сумеснай дзейнасці гульнявых песенек, пацешак, прымусаў. Мэта большасці твораў вуснай народнай творчасці – развіццё рухальнай актыўнасці дзіцяці, якая вельмі цесна звязана з фарміраваннем маўленчай актыўнасці. Пераймаючы дарослых, дзеці пачынаюць іграць словамі, гукамі.
“Кран, адкрыйся!
Нос, памыйся!
Вока, купайся!
Бруд, змывайся!”
- Выбар
Альтэрнатыўныя пытанні, тыпу: “Ты хочаш гуляць мячыкам або машынкай?”, “Што ты будзеш піць - малако ці чай?”. У ходзе адказу дзіця павінна выкарыстоўваць гаворку. Патрэба дзіцяці задавальняецца толькі пасля маўленчых рэакцый.
- Даручэнні
Дарослы звяртаецца да дзіцяці з просьбай прынесці той ці іншы прадмет, цацку, папярэдне пераставіўшы яго на недаступнае для дзіцяці месца. У такой сітуацыі дзіця вымушана звярнуцца да дарослага. Дарослы ж стымулюе зварот дзіцяці: “Што ты жадаеш узяць? Ляльку? Як трэба папрасіць? – Дай ляльку…”.
- Апасродкаваныя зносіны
У працэсе гульняў (“Дзень нараджэння”, “Дочкі-маці” і да г.д.) або догляду за жывёламі дарослы заахвочвае дзіця да найпростых выказванняў: «Пачастуй зайку чаем. На, Зайка, кубак, пі чай”, “Пакладзі ляльку ў ложак. Праспявай ёй песеньку. Баю-бай, Каця, баю-бай”.
- Гульні з прыродным матэрыялам
Ужо на першым годзе жыцця дзіця праяўляе цікавасць да пяску, вады, гліны, дрэва, паперы. У гэтым заключаны вялікі сэнс: дзіця занятае справай, яно знаёміцца з матэрыялам, вывучае яго функцыі і г.д., гэта значыць імкнецца да самаразвіцця. Гэта аказвае вялікі ўплыў на рост маўленчай дзейнасці.
- Прадуктыўныя віды дзейнасці
Маляванне, лепка, аплікацыя, канструяванне спрыяюць з'яўленню маўленчай актыўнасці дзіцяці. Праблемныя сітуацыі, якія ўзнікаюць падчас прадуктыўных відаў дзейнасці (“забыліся” пакласці ліст паперы ці алоўка), змушаюць дзіця прасіць недастатковае, г.зн. праяўляць маўленчую ініцыятыву.
- Ролевая гульня
Дзеці з вялікай цікавасцю гуляюць у элементарныя сюжэтна-ролевыя гульні, арганізаваныя дарослым. “Тэлефон”, “Цягнік”, “Крама цацак” і інш. стымулююць маўленчае развіццё дзяцей.
- Музычныя гульні
Шумавыя інструменты, сюжэтныя гульні “Каравай”, “Па купінах” і інш. стымулююць жаданне дзіцяці рухацца, падпяваць. Трэба часцей даваць дзіцяці магчымасць рухацца пад разнастайную музыку, самастойна здабываць гукі з розных прадметаў.
- Пахвала
Вельмі важна хваліць і дэманстраваць дасягненні дзіцяці ў яго прысутнасці іншым членам сям'і. Гэта стымулюе запатрабаванне ў маўленчых зносінах.